Елан биюе: еланны очратканда нишләргә?
Соңгы вакытта еланнар белән очрашу турындагы хәбәрләр ешайды. Шуңа бәйле рәвештә ТР Биоресурслар буенча дәүләт комитеты алар белән ничек очрашмаска дигән топ-10 тәкъдим әзерләде.
- Әйләнә-тирә мохиткә игътибар итегез. Әгәр дә еланны очрату ихтималы бар икән, бик күзәтүчән булыгыз - бигрәк тә еланнар барлыкка килү мөмкинлеге зур булган урыннарда. Мәсәлән, әгәр сез җәяүле сәфәргә чыксагыз, туристик сукмаклардан чыкмаска тырышыгыз. Аларда да сез еланны очрата аласыз, әмма бу сирәк очракларда гына булырга мөмкин.Биек үләнне җирләрдә йөрмәгез. Ул зоналарны күп кенә төр еланнар бик ярата. Еланнар ташлар һәм бүрәнәләр астында яшеренергә ярата. Андый урыннарны узганда сак булыгыз. Як- ягыгызга карагыз. Еланнар яшерен почмакларда һәм ярыкларда яшеренергә ярата. Тауга кулыгызны куйганчы ул урынны карагыз.
- Тыныч булыгыз. Идеалда-әйләнә-тирә мохиткә игътибар булуыгыз сезне елан белән очрашканда сакларга ярдәм итәчәк. Әмма бу һәрвакытта да мөмкин түгел. Әгәр сез елан белән очрашсагыз, сакланып калу өчен берничә әйбер эшли аласыз.Беренчедән, куркуга бирелмәгез. Тынычлыкны саклап калу сезгә дөрес карар кабул итәргә ярдәм итәчәк. Елан ягына кискен хәрәкәтләр ясамагыз. Тынычлыгыгызны югалтмагыз һәм еланны куркытмаска тырышыгыз.
- Китегез. Елан белән очрашуда иң нәтиҗәле ысулларның берсе — һөҗүмгә юл куймау һәм аның яныннан китү. Әгәр сез үз юлыгызда еланны очратсагыз, китегез. Әгәр борылып башка якка китү мөмкинлеге юк икән, аны уратып узыгыз. Исегездә тотыгыз, күпчелек еланнар кеше белән янәшә булуны яратмый. Әгәр сез еланны үз ишегалдыгызда яки бакчагызда күрсәгез, аннан ераграк китәргә тырышыгыз. Мөгаен, ул сезне күргәч үзе дә качар. Ә кайчагында агрессив яки кысрыклангын елан белән очрашырга мөмкин. Аны тотарга тырышмагыз. Икенче якка китегез.
- Каты тавышлар чыгарыгыз. Каты тавышлар сезгә үз юлыгыздан еланны куып җибәрергә ярдәм итәчәк. Аларның колаклары юк, ләкин алар вибрацияләргә бик сизгер. Каты тавыш, мөгаен, еланны тынычрак урынга качырга мәҗбүр итәр. Тавышыгызны арттырыгыз. Аякларыгыз белән каты басыгыз. Шулай ук, берничә таякны бер-берсенә бәреп карарга була.
5. Коткыга бирелмәгез. Кайчагында елан белән бик якын бәрелешләрдән котылырга мөмкин түгел. Кызганычка каршы, чагулар дә була. Әгәр сезне яки сезнең дустыгызны елан чакса, бу хәлдән чыгар өчен түбәндәгеләрне ясарга була:
Елан чаккан кеше тыныч булуын тикшерегез. Тынычлыкны саклап калу кыен булырга мөмкин, әмма ул, һичшиксез, бу ситуациядә ярдәм итәчәк.
Әгәр сезне чаксалар, хәрәкәт итәргә тырышмагыз. Хәрәкәтчәнлекне чикләү агуның таралуын киметергә ярдәм итәчәк.
Кайчагында чагуның булмавын аңлау кыен. Елан чакканнан соң була торган симптомнар белән танышыгыз. Танышыгыз белән распространенными симптомнар тешләү. Бәлки, сез теш эзләрен яки җәрәхәтнең шешеп торуын күреп алырсыз. Бизгәк, баш әйләнү һәм көчсезлек дә таралган симптомнар булып тора.
6. Әзер булыгыз. Табигатьтә булганда, сез теләсә кайсы вакытта елан белән очраша аласыз. Бу бигрәк тә җылы җәйге айларда актуаль.
Үзегез белән беренче ярдәм күрсәтү өчен дарулар алыгыз. Әгәр сез җәяүле озын юлга яки походка чыксагыз, үзегез белән төп кирәк-яраклар булырга тиеш.
Наборда компрессион бинтлар, бактерияләргә каршы мазь һәм марля булырга тиеш. Шулай ук беренче ярдәм күрсәтү буенча киңәшләр язылган брошюралар алырга кирәк.
Шешәләргә тутырып күп су алыгыз. Аларны елан тешләгәннән соң, су балансын торгызу өчен һәм яраларны юдыру өчен кулланырга мөмкин.
Үзең белән телефон йөртегез. Әгәр сезне яки сезнең яныгыздагы кешене елан чакса, сезгә ярдәм сорап мөрәҗәгать итәргә кирәк булачак.
7. Беренче ярдәм күрсәтегез. Елан чакса, аның авырлыгына карамастан, медицина ярдәме сорап мөрәҗәгать итәргә кирәк. Әгәр тешләнгән кешене медицина учреждениесенә кичекмәстән илтү мөмкинлеге булмаса, аңа беренче ярдәм күрсәтергә була. Яра янындагы барлык йөзекләрне, бизәнү әйберләрен яки кием-салымны салдырыгыз. Бу -шешне булдырмаска ярдәм итәчәк. Яраны суда чылатылган чиста чүпрәк белән чистартыгыз. Ярага суны кискен агызмагыз. Яраланган аяк-кулга компрессион бинт бәйләгез. Бинтларны аяк тартылу очрагында бәйләгән шикелле үк тыгыз итеп бәйләгез, ләкин артык кысмагыз. Моннан тыш, бинтларны ярадан 10 сантиметрга биегрәк итеп бәйләгез. Жгут куймагыз. Агуны авызыгыз белән суырмагыз.
8. Квалификацияле медицина ярдәме сорап мөрәҗәгать итегез. Елан чаккан очракта, профессиональ ярдәм сорап мөрәҗәгать итәргә кирәк. Хәтта яра зур түгел дип уйласагыз да, табиб белән киңәшләшегез. Бәлки, сезгә ашыгыч ярдәм чакыртырга кирәк булыр. 112 номеры буенча шалтыратыгыз. Диспетчер сезгә якындагы хастаханәнең адресын әйтәчәк, яки сезгә ашыгыч ярдәм җибәрәчәк. Табиб яки операторга нинди төр елан чакканын әйтергә тырышыгыз. Әгәр дә белмәсәгез, аның тышкы кыяфәтен сүрәтләргә тырышыгыз. Елан чаккан кешегә агуга каршы дару кадарга кирәк.
9.Кара еланнарга якын килмәгез. Кара елан беренче һөҗүм итми, ләкин куакларда еланга бассаң, агрессия көтәргә була. Аңа якынайганда ыслый һәм ташлана, әмма мөмкин булган очракта китәргә тырыша. Кара еланның агуы авыр нәтиҗәләргә китерергә мөмкин.
10. Еланнан арыныгыз. Елан белән очрашканда иң яхшысы-аны тынычлыкта калдыру. Шуңа да карамастан, кайчагында аннан котылу зарурлыгы туа.
Әгәр дә сез еланны ишегалдында тапсагыз, ул балаларыгызны яки йорт хайваннарыгызны чагар дип куркасыздыр. Аны куып җибәрү өчен, аңа бакча шлангыннан су сиптерегез. Моны эшләгәндә ераграк торыгыз.
Әгәр сез еланны өй эчендә тапсагыз, аны бер бүлмәгә бикләп куегыз. Әгәр дә сез аның куркыныч түгеллеген беләсез икән, еланны тоту өчен клейлы тозак урнаштырырга, ә аннары аны иреккә чыгарырга була.
Әгәр елан өйгә керсә 112 номерына шалтыратыгыз. Барлык хәлләр турында җентекләп сөйләгез. Диспетчер ситуациягә карап карар кабул итәчәк.
ТР Биоресурслар буенча дәүләт комитеты барлык еланнарның да табигать мохитенең аерылгысыз элементы булуын һәм саклауга мохтаҗ булуын искәртә.
Белешмә өчен:
Татарстанда еланнарның дүрт төре яши: гади тузбаш, дала һәм гади кара елан, бакыр елан. Шулардан дала һәм гади кара елан, бакыр елан Татарстан Республикасының Кызыл китабына кертелгән.